Ortoreksiya Nervoza, sağlıklı beslenme takıntısı olarak bilinen bir yeme davranışı bozukluğudur. Kişi, yalnızca “doğru”, “temiz” veya “organik” olduğuna inandığı yiyecekleri tüketmeye odaklanır ve bu seçim zamanla hayatın merkezine yerleşir. Başlangıçta sağlıklı yaşama isteğiyle ortaya çıkan bu davranış, ilerleyen süreçte sosyal yaşamı kısıtlayabilir, kişinin günlük işlevselliğini bozabilir ve kaygıyı artırabilir.
Örneğin, ortoreksiya yaşayan biri bir restoranda yemek yemek yerine evinde saatlerce menü planlaması yapabilir ya da markette uzun süre ürün etiketlerini inceleyerek zaman harcayabilir. Bu durum, sağlıklı olmak için çıkılan yolda kişinin psikolojik ve sosyal açıdan yıpranmasına neden olur.
Ortoreksiya Nervoza Bir Hastalık Mı?
Ortoreksiya Nervoza resmi tanı kılavuzlarında (DSM-5, ICD-11 vb.) hâlâ bağımsız bir rahatsızlık olarak yer almıyor; fakat hem psikoloji hem beslenme bilimleri alanındaki uzmanlar, bu durumun “yeme bozukluğu spektrumu” içinde değerlendirilebileceğini, hatta obsesif-kompulsif bozukluk (OKB) ile kesişen yanları olduğunu söylüyor. “Sağlıklı olma takıntısı” yaşam kalitesini düşürecek düzeydeyse, bu durumun “hastalık” olarak kabul edilmesi uygun olabilir.
Ortoreksiya Nervoza Diğer Yeme Bozukluklarından Farklı Mı?
Ortoreksiya Nervoza, anoreksiya nervoza ya da bulimia nervoza gibi bozukluklardan farklıdır çünkü odak kilo verme, kilo kontrolü ya da vücut imajı değil; “sağlıklı beslenme” kavramı üzerindedir. Örneğin:
- Anoreksiya’da “zayıf görünmek” ön plandadır.
- Ortoreksiya’da ise “temiz”, “organik”, “doğal”, “işlenmemiş” gibi kriterler erişilmesi gereken hedeflerdir.
- Anoreksiya ya da bulimia’da kalori, kilo, vücut şekli gibi somut sayılarla kaygılar yaşanırken, ortoreksiyada kaygı besin kalitesi ve besinin “doğru” olması üzerine kuruludur.
Ortoreksiya Nervoza’nın Belirtileri
Ortoreksiya Nervoza’nın yaygın belirtileri şunlardır:
- Sağlıksız ya da “temiz olmayan” kabul edilen yiyecekleri sistematik olarak reddetmek,
- Yiyeceklerin üretim şekli, bileşeni, pişme yöntemleri, ambalaj gibi detaylarda aşırı hassasiyet göstermek,
- Günün büyük bir kısmını besin teması, etiketi okuma, bilgi arama gibi düşüncelerle geçirmek,
- Dışarıda yemek yemekten kaçınma ya da sosyal ortamlarda yemek seçimleri yüzünden stres yaşama,
- Suçluluk veya kaygı hissetme – beslenme kurallarına uyulmadığında yoğun rahatsızlık duyma,
- Fiziksel belirtiler: kilo kaybı, besin değeri eksiklikleri, yorgunluk, bağışıklık sisteminde zayıflama, sindirim problemleri gibi etkiler görülebilir.
Ortoreksiya Nervoza’nın Nedenleri
Ortoreksiya Nervoza’nın arkasında birçok faktör bir arada bulunabilir. Bunlar arasında:
- Psikolojik ve kişilik özellikleri: Mükemmeliyetçilik, kontrol ihtiyacı, suçluluk duyguları, özdeğer eksikliği gibi kişisel eğilimler.
- Sosyal medya ve kültürel normlar: Sağlıklı yaşam trendleri, ‘temiz beslenme’, ‘organik gıda’ paylaşımları, influencer etkileri kişinin beslenme hakkındaki standartlarını yükseltebilir.
- Aile ve çevre etkisi: Ailede beslenmeye dair katı tutumlar, sağlık kaygısı yüksek bireylerle büyümek, çevrede sağlıklı yaşam ideallerinin baskısı.
- Geçmiş deneyimler ve travmalar: Hastalık geçirme, beden algısı ile ilgili travmatik durumlar, önceki diyet deneyimlerinin olumsuz etkileri.
- Biyolojik / genetik ve biyokimyasal etkenler: Bazı kişilerde stres hormonu tepkileri, genetik yatkınlıklar ya da nörokimyasal farklılıklar bu tür takıntıları tetikleyebilir.
Ortoreksiya Nervoza Yaygınlığı
Ortoreksiya Nervoza’nın yaygınlığı üzerine yapılan çalışmalar farklı sonuçlar veriyor; çünkü tanımı, ölçümü ve kriterleri henüz tam standartlaşmış değildir. Ancak yapılan araştırmalar, özellikle genç yetişkinlerde ve sağlık alanında çalışanlarda daha yaygın olduğunu göstermektedir.
Ortoreksiya Nervoza’nın Tedavisi
Ortoreksiya Nervoza tedavisi genellikle çok yönlü yaklaşım gerektirir. Tedavi sürecinde şu yöntemler fayda sağlar:
- Psikoterapi: Bilişsel-Davranışçı Terapi (BDT), kişinin düşünce kalıplarını (“yemek suçu”, “mükemmel beslenme” gibi) sorgulaması ve yeniden yapılandırması için etkilidir.
- Mindfulness ve farkındalık temelli yaklaşımlar: Anlık düşünceleri, duyguları yargılamadan izlemesine, stres ve kaygıyla daha sağlıklı baş etmesine yardımcı olur.
- Diyetisyen / beslenme uzmanı işbirliği: Besin değerlerini dengelemek, esnek beslenmeyi teşvik etmek ve “ideal besin” algısını gerçekçi çerçevede ele almak için önemlidir.
- Destek grupları / psikoeğitim: Bilgi edinmek ve benzer deneyim yaşayan kişilerle paylaşım, yalnızlık duygusunu azaltabilir.
- İlaç tedavisi gerekliyse: Kaygı, obsesif-kompulsif belirtiler ya da depresyon eşlik ediyorsa psikiyatri görüşü gerekebilir.
Ortoreksiya Nervoza Tedavi Edilmezse Sonuçları Ne Olur?
Ortoreksiya Nervoza tedavi edilmezse, etkileri fiziksel, psikolojik ve sosyal boyutlarda ciddi olabilir:
- Fiziksel sonuçlar: Besin yetersizlikleri (vitamin, mineral eksiklikleri), bağışıklık sisteminde zayıflama, enerji düşüklüğü, hormonal dengesizlikler, metabolik sorunlar.
- Psikolojik sonuçlar: Yoğun kaygı, suçluluk duyguları, kendini değersiz hissetme, mükemmeliyetçilik baskısı, hatta depresif düşünceler.
- Sosyal sonuçlar: Yemek davetlerinden, sosyal etkinliklerden kaçınma; arkadaşlar ve aile ile ilişkilerde izolasyon; günlük hayatın esnekliğinin kaybı.
- Yaşam kalitesinde düşme: Takıntılar nedeniyle özgürce karar verememe, “ne yiyebilirim?”, “nereden yiyebilirim?” gibi sorularla sınırlı planlarla yaşama; hayatın spontanlığının azalması.