Diyalektik Davranış Terapisi (DBT) Nedir?

Diyalektik Davranış Terapisi (DBT), Marsha M. Linehan tarafından özellikle borderline kişilik bozukluğu olan bireyler için geliştirilmiş, kanıta dayalı bir psikoterapi yöntemidir. Bilişsel davranışçı terapinin bir uzantısı olarak kabul edilen DBT, bireyin duygu düzenleme becerilerini geliştirmeyi, kriz anlarında daha sağlıklı tepkiler verebilmesini ve kişilerarası ilişkilerde denge kurmasını hedefler. “Diyalektik” kelimesi, çelişkili görünen iki düşünceyi aynı anda kabul etme becerisini ifade eder. DBT’de bu yaklaşım, hem bireyin olduğu haliyle kabul edilmesi hem de değişim için cesaretlendirilmesi arasında bir denge kurmayı temsil eder. Bu yöntem, özellikle duygusal yoğunluğu yüksek, kendine zarar verme davranışları gösteren veya intihar riski taşıyan bireylerde etkili sonuçlar vermektedir.

DBT, geleneksel terapi yöntemlerinin yetersiz kaldığı durumlarda alternatif bir yol sunar. Terapinin temel amacı, bireyin yaşamını daha yönetilebilir kılmak ve krizleri önceden tanıyarak başa çıkma stratejileri geliştirmesini sağlamaktır. DBT, hem bireysel terapiyi hem de grup beceri eğitimini içeren yapılandırılmış bir yaklaşıma sahiptir.

Diyalektik Davranış Terapisi (DBT) Hangi Sorunlar İçin Uygundur?

DBT, başlangıçta borderline kişilik bozukluğu olan bireyler için geliştirilmiş olsa da, zaman içinde farklı psikiyatrik rahatsızlıklarda da etkili olduğu görülmüştür. Günümüzde DBT şu sorunların tedavisinde yaygın olarak kullanılmaktadır:

• Borderline Kişilik Bozukluğu: Yoğun duygusal dalgalanmalar, dürtüsel davranışlar, boşluk hissi ve intihar eğilimleri bu bozukluğun temel özelliklerindendir. DBT, bu belirtileri azaltmada oldukça etkilidir.
• Kendine Zarar Verme Davranışları: Özellikle ergenlerde ve genç yetişkinlerde görülen kesme, yakma gibi kendine zarar verme davranışlarının azaltılmasında kullanılır.
• İntihar Eğilimleri: Yüksek intihar riski taşıyan bireylerin güvenliğini sağlamak ve bu riski azaltmak için kriz odaklı müdahale sağlar.
• Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB): DBT’nin duygu düzenleme ve farkındalık becerileri, travma sonrası stres tepkilerini yönetmede yardımcı olabilir.
• Yeme Bozuklukları: Özellikle bulimia nervoza ve tıkınırcasına yeme bozukluğu yaşayan bireylerde etkili olduğu gösterilmiştir.
• Madde Bağımlılığı: Bağımlılık davranışlarını düzenlemeyi ve kişiyle işlevsel bir bağ kurmayı amaçlar.
• Duygudurum Bozuklukları: Özellikle duygularını bastıran veya yönetmekte zorlanan bireylerde, duygularla sağlıklı ilişki kurma becerisi kazandırır.

DBT, duygusal tepkileri aşırı yoğun yaşayan, düşünce ve davranışlarında uç noktalara savrulan bireyler için özellikle uygundur. Terapi süreci boyunca bireyin kendine zarar verme, bağımlılık geliştirme ya da kriz yaratma eğilimleri sistemli bir şekilde izlenir ve önlenmeye çalışılır.

Diyalektik Davranış Terapisi’nin (DBT) Temel Dayanağı

DBT’nin temel dayanağı, bireyin hem kabul edilmesi hem de değişime teşvik edilmesi gerektiği fikrine dayanır. Bu, terapideki diyalektik yaklaşımın merkezini oluşturur. Bireyin yaşadığı duygular, düşünceler ve davranışlar geçersizleştirilmeden kabul edilirken, aynı zamanda daha sağlıklı ve işlevsel alternatifleri benimsemesi desteklenir.

DBT dört temel beceri modülüne dayanır ve bu modüller, gerçek yaşam örnekleriyle somutlaştırıldığında daha iyi anlaşılabilir:

1. Farkındalık (Mindfulness): Anı yaşamak, düşünce ve duyguları yargılamadan gözlemlemek anlamına gelir. Örneğin, sürekli geçmişte yaşadığı hatalara takılan bir birey, mindfulness becerisi sayesinde zihnini şu ana getirerek yalnızca o an ne hissettiğini gözlemlemeyi öğrenebilir.
2. Duygu Düzenleme: Duygusal tepkileri tanımak, anlamlandırmak ve yönetebilmek bu modülün hedefidir. Örneğin, öfkelendiğinde kendine zarar veren bir danışan, duygusunu tanımayı, bu öfkenin hangi düşüncelerden beslendiğini fark etmeyi ve duyguyu yıkıcı değil, yapıcı bir yolla ifade etmeyi öğrenir.
3. Krizle Baş Etme (Distres Toleransı): Yoğun stres altında bireyin yıkıcı tepkiler yerine kendine zarar vermeyen yollarla bu duygularla kalabilmesini hedefler. Örneğin, ilişkisi sona erdiğinde hemen panikleyen ve madde kullanmaya yönelen bir birey, kriz anında dikkat dağıtıcı teknikleri ve nefes egzersizlerini uygulayarak bu dürtüye teslim olmamayı öğrenir.
4. İlişki Becerileri (Kişilerarası Etkinlik): Sağlıklı sınırlar koymak, hayır diyebilmek ve ihtiyaçları uygun şekilde dile getirmek bu becerilerin temelidir. Örneğin, sürekli başkalarını memnun etmeye çalışan biri, bu modülde “kendini ifade etme” becerisini geliştirerek hem sınır koymayı hem de ilişkilerinde daha dengeli olmayı öğrenebilir.
5. Farkındalık (Mindfulness): Anı yaşamak, düşünce ve duyguları yargılamadan gözlemlemek.
6. Duygu Düzenleme: Duygusal tepkileri tanımak, anlamlandırmak ve yönetebilmek.
7. Krizle Baş Etme (Distres Toleransı): Yoğun stres altında yıkıcı değil, koruyucu tepkiler verebilmek.
8. İlişki Becerileri (Kişilerarası Etkinlik): Sağlıklı sınırlar koymak, hayır diyebilmek ve ihtiyaçları uygun şekilde dile getirmek.

Bu beceriler, bireyin hayatını daha istikrarlı hale getirmesine yardımcı olur. Terapist ile danışan arasındaki ilişki bu süreçte çok önemlidir; çünkü DBT’de ilişki terapötik bir araç olarak aktif biçimde kullanılır. Terapist, bireyin hem zorlandığı alanlarda destekleyici hem de sınır koyucu bir duruş sergiler.

Diyalektik Davranış Terapisi (DBT) Teknikleri

DBT uygulamasında çeşitli teknikler ve stratejiler kullanılır. Bu teknikler, bireyin günlük yaşamında karşılaştığı zorlayıcı durumları daha sağlıklı biçimde yönetmesini sağlar. Öne çıkan DBT tekniklerinden bazıları şunlardır:

• Zihinsel Etiketleme: Duyguların ve düşüncelerin adlandırılması, bireyin deneyimlediği durumu nesnelleştirmesine yardımcı olur.
• Bilinçli Nefes Alma Egzersizleri: Kaygı ve panik anlarında zihni ve bedeni regüle etmek için uygulanır.
• Radikal Kabul: Durumun hoş olmasa bile olduğu gibi kabul edilmesi, duygusal acının daha da artmasını önler.
• Tetikleyici Listesi Hazırlama: Kriz anlarını tetikleyen durumların belirlenmesi ve bu durumlara karşı önceden plan oluşturulması.
• Becerileri Günlük Hayata Entegre Etme: Terapi sırasında öğrenilen beceriler ev ödevleriyle günlük yaşama entegre edilir.
• Gölgelendirme (Shadowing): Bireyin kendine zarar verme düşüncelerini terapistle doğrudan paylaşması için güvenli alan yaratma yöntemidir.

Bu teknikler, bireyin sadece terapide değil, terapinin dışındaki yaşamında da becerilerini aktif şekilde kullanmasını sağlar. DBT, beceri öğretiminden ibaret değildir; bu becerilerin uygulamaya geçmesi temel başarı ölçütüdür.

Diyalektik Davranış Terapisi (DBT) Nasıl Yapılır?

DBT süreci genellikle dört temel unsurdan oluşur:

1. Bireysel Terapi: Haftalık seanslarda bireyin özel sorunları ve kriz durumları çalışılır. Terapi hedefleri belirlenir ve her oturum bu hedeflerin takibiyle yapılandırılır.
2. Beceri Eğitimi Grupları: Katılımcılarla grup ortamında yukarıda bahsedilen dört temel beceri modülü üzerinden çalışılır. Her modül genellikle 6 hafta sürer.
3. Telefon Koçluğu: Danışan, yoğun stres yaşadığı anlarda terapistine kısa süreliğine ulaşabilir. Bu destek, kriz anında öğrendiği becerileri hatırlamasını sağlar.
4. Terapist Süpervizyonu ve Ekibi: DBT uygulayan terapistler, düzenli ekip süpervizyonuna katılır. Bu sayede danışanların takibi daha disiplinli ve sistematik hale gelir.

DBT yapısal bir terapi türüdür. Her hafta belirli hedefler, ev ödevleri ve beceri pratiği içerir. Terapi sürecinde bireyden düzenli olarak kendi davranışlarını ve duygusal süreçlerini izleyen “gözlem formları” doldurması beklenir. Bu sistem, danışanın kendi içsel süreçlerini anlaması ve takip etmesi açısından son derece etkilidir.

Diyalektik Davranış Terapisi (DBT) Ne Kadar Sürer?

DBT uzun soluklu bir terapi sürecidir. Ortalama olarak temel beceri eğitimi yaklaşık 6 ay sürer. Ancak kişinin duygu düzenleme becerisi, kriz yönetimi ve kişilerarası ilişkilerindeki sorunların derinliği göz önüne alındığında, terapinin 12 ila 18 ay sürmesi önerilir. Bazı bireylerde bu süre 2 yıla kadar uzayabilir. Ancak bu sürelerin kişiden kişiye değiştiği unutulmamalıdır. Terapi süresince bireyin hem bireysel hem de grup çalışmasına aktif katılım göstermesi beklenir.

Terapi süresince kazanılan becerilerin kalıcı hale gelmesi için tekrar eden modüller ve güçlendirme seansları da önerilir. Kimi bireyler, terapi süreci tamamlandıktan sonra bile ayda bir takip seanslarıyla becerilerini güncel tutmayı tercih eder.

DBT süresince ilerleme genellikle küçük adımlarla gerçekleşir. Ancak bu adımlar, bireyin yaşam kalitesinde ciddi ve kalıcı değişiklikler yaratır. Bu yönüyle DBT, sadece semptomları azaltmakla kalmaz, aynı zamanda bireyin yaşamına yeni bir yön verir.